Η βαθιά κρίση τις οικονομίες και τα νέα γεωπολιτικά μέτωπα
Οι αριθμοί δεν λένε πάντα την αλήθεια, καλό είναι όμως να μην τους αγνοούμε – ειδικά (αν και όχι μόνο) στην οικονομία. Οι αριθμοί που βλέπουν εσχάτως το φως της δημοσιότητας, λοιπόν, συνθέτουν μια ιδιαιτέρως ανησυχητική, αν όχι ζοφερή, εικόνα για τις οικονομίες, τόσο τις ανεπτυγμένες όσο και τις αναπτυσσόμενες.
Ας ξεκινήσουμε από τις Ηνωμένες Πολιτείες, που παραμένουν η κορυφαία οικονομική δύναμη του πλανήτη και η μητρόπολη του δυτικού καπιταλισμού. Για να διαπιστώσουμε ότι στην Wall Street, τον «ναό του χρήματος», το πρώτο εξάμηνο του 2022 ήταν περίπου καταστροφικό.
Χύθηκε αίμα στην Wall Street
Για του λόγου το αληθές, μετά και τις απώλειες της τελευταίας συνεδρίασής του, στις 30 Ιουνίου, ο δείκτης S&P 500 έφτασε να έχει υποχωρήσει κατά 20,6% στο διάστημα Ιανουαρίου-Ιουνίου, «χάνοντας» κάπου 8,2 τρισ. δολάρια και σημειώνοντας τη χειρότερή του επίδοση από το 1970. Από την πλευρά του, ο ευρύτερος δείκτης Dow Jones κατέγραψε απώλειες της τάξης του 15,3% στο ίδιο διάστημα, που αποδείχθηκε το χειρότερό του από το 1962. Όσο για τον Nasdaq, η υποχώρηση κατά 29,5% το πρώτο εξάμηνο αποτελεί αρνητικό ιστορικό ρεκόρ.
Τα κακά νέα για τις ΗΠΑ δεν περιορίζονται, όμως, στο χρηματιστήριο. Για παράδειγμα, το κλίμα στους καταναλωτές, οι οποίοι αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της αμερικανικής οικονομίας, υποχώρησε τον Ιούνιο κατά 14,4% σε σύγκριση με τον Μάιο. Διαμορφώθηκε, έτσι, στο χαμηλότερο επίπεδο εδώ και 70 χρόνια – από τότε, δηλαδή, που το πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν άρχισε να το μετρά με συγκεκριμένο δείκτη.
Ο δείκτης τιμών καταναλωτή, επίσης, έφτασε στο υψηλότερο σημείο των τελευταίων 40 ετών, με τον πληθωρισμό να διαμορφώνεται στο 8,6% για το 12μηνο που έκλεισε στα τέλη Μαΐου. Η συνέπεια είναι ότι ένα μέσο αμερικανικό νοικοκυριό δαπανά σήμερα 460 δολάρια περισσότερα κάθε μήνα για να προμηθευτεί τα ίδια αγαθά όπως πριν από ένα χρόνο.
Με… αναπνευστήρα Γερμανία και Γαλλία
Στην ευρωπαϊκή πλευρά του Ατλαντικού, την ίδια στιγμή, οι δύο μεγαλύτερες οικονομίες της Ευρώπης, της Γερμανίας και της Γαλλίας, αγωνίζονται για να ξεφύγουν από τη ζώνη της ύφεσης. Στο πρώτο τρίμηνο του έτους, η πρώτη κατάφερε να σημειώσει οριακή αύξηση του ΑΕΠ της κατά 0,2%, ενώ η δεύτερη είδε το δικό της να υποχωρεί σε ίδιο ποσοστό.
Σε αυτό το φόντο, και καθώς ο πληθωρισμός στην ευρωζώνη «έτρεξε» τον Ιούνιο με 8,6%, το φάντασμα του στασιμοπληθωρισμού μοιάζει πιο… ζωντανό παρά ποτέ. Αυτός είναι και ο λόγος που η ΕΚΤ, δια στόματος του επικεφαλής της εποπτικής της αρχής, κάλεσε τις τράπεζες να σφίξουν τα ζωνάρια και να προσδεθούν ενόψει της πιθανής ανώμαλης προσγείωσης.
«Θα προτείνουμε να ζητηθεί από τις τράπεζες να επανυπολογίσουν τα κεφαλαιακά τους αποθέματα στη βάση ενός νέου και πιο αρνητικού σεναρίου, που θα περιλαμβάνει ένα ενδεχόμενο εμπάργκο στο φυσικό αέριο ή ένα σενάριο ύφεσης, τα οποία θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν και για την αξιολόγηση των σχεδίων τους», δήλωσε ο Αντρέα Ενρία στην Ευρωβουλή.
«Η ύφεση είναι το βασικό σενάριο»
Όλα τα παραπάνω οδηγούν τους ειδικούς στο συμπέρασμα ότι η ύφεση είναι προ των πυλών, αν δεν έχει ήδη ξεκινήσει. «Αυτό που αποτελούσε ένα σενάριο εντεινόμενου κινδύνου έχει μετατραπεί τώρα στο βασικό σενάριο», είπε χαρακτηριστικά λίγο πριν τη σύνοδο κορυφής της G7 ο Χόλγκερ Σμίντινγκ, επικεφαλής οικονομολόγος της Berenberg Bank, αναφερόμενος στις πιθανότητες ύφεσης για ΗΠΑ και Ευρώπη το 2023.
Από την πλευρά τους, Morgan Stanley και Goldman Sachs έχουν διπλασιάσει, στις πιο πρόσφατες εκθέσεις τους, τις πιθανότητες εκδήλωσης ύφεσης στις ΗΠΑ – από το 30% στο 60% η πρώτη και από το 15% στο 30% η δεύτερη (για φέτος).
Υπενθυμίζεται ότι ο επικεφαλής της μεγαλύτερης τράπεζας των ΗΠΑ, ο Τζέιμι Ντίμον της JPMorgan Chase, έχει διαμηνύσει από την 1η Ιουνίου προς κάθε κατεύθυνση ότι έρχεται «τυφώνας» και όλοι οφείλουν να προετοιμαστούν γι’ αυτόν και τις συνέπειές του. Κάτι ανάλογο έκανε, ουσιαστικά, και ο πλουσιότερος άνθρωπος στον πλανήτη και αφεντικό της Tesla και της Space X, Ίλον Μασκ, προαναγγέλλοντας μεγάλες περικοπές στις επενδύσεις και το προσωπικό.
Ο δε Νιλ Σίρινγκ, της Capital Economics, εκτιμά πως ο κίνδυνος ύφεσης είναι σαφώς μεγαλύτερος στην Ευρώπη από ό,τι στις ΗΠΑ – κυρίως επειδή εδώ γίνονται περισσότερο αισθητές οι συνέπειες του πολέμου στην Ουκρανία, ενώ ο βαθμός ενεργειακής εξάρτησης από τις εισαγωγές είναι, σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, πολύ μεγάλος.
Μην ελπίζετε σε ομαλή προσγείωση!
Τα παραπάνω εγείρουν, προφανώς, ένα ερώτημα μείζονος σημασίας: Εξακολουθεί να είναι δυνατή μια ομαλή προσγείωση; «Νομίζουμε πως είναι, όμως ανησυχούμε ότι η πιθανότητα είναι πλέον μικρή. Ο πληθωρισμός σε αυτόν τον κύκλο δείχνει να κινείται από παράγοντες που η Fed (προφανώς και άλλες κεντρικές τράπεζες) δεν είναι σε θέση να ελέγξουν, όπως οι εξελίξεις στη γεωπολιτική», εκτιμά η Morgan Stanley.
Η εικόνα που διαμορφώνεται διεθνώς, σε συνδυασμό με τον ρόλο της ενέργειας και τις γεωπολιτικές εντάσεις, οδηγεί πολλούς στο να κάνουν συγκρίσεις με τη μεγάλη πετρελαϊκή-οικονομική κρίση η οποία εκδηλώθηκε πριν μισό αιώνα, στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Μια κρίση που, για αρκετούς οικονομολόγους, προκάλεσε τόσα δομικά προβλήματα στις καπιταλιστικές οικονομίες που ουσιαστικά δεν ξεπεράστηκαν ποτέ – παρά τον θρίαμβο της Δύσης στον Ψυχρό Πόλεμο και την ευφορία που ακολούθησε.
«Υπήρξαν περίοδοι στις δεκαετίες του ’60 και του ’70 που οι άνθρωποι μπορούσαν να δουν ότι η Fed θα αύξανε τα επιτόκια και θα προκαλούσε ύφεση για να περιορίσει τον πληθωρισμό και νομίζω πως βρισκόμαστε πιθανώς σε μια τέτοια κατάσταση», εκτίμησε μιλώντας στο Yahoo ο Λόρενς Μπολ, καθηγητής οικονομίας στο πανεπιστήμιο Johns Hopkins. «Πιστεύω ότι η απειλή ύφεσης είναι σήμερα υψηλότερη από κάθε άλλη φορά τα τελευταία 40 χρόνια. Υπήρξαν, βεβαίως, υφέσεις σε αυτά τα χρόνια, όμως δεν ήταν κάτι που θα μπορούσε να έχει προβλεφθεί», πρόσθεσε – αφήνοντας σαφώς να εννοηθεί ότι σήμερα κανείς δεν δικαιούται να πει ότι δεν γνώριζε ή εξεπλάγη, καθώς τα σημάδια είναι πολλά.
Κοινωνικές εκρήξεις, πολιτικές ανατροπές
Τι σημαίνουν, όμως, όλα αυτά; Ποιες εξελίξεις μπορούν να πυροδοτήσουν στις κοινωνίες και τι πολιτικές ανατροπές μπορούν αυτές να προκαλέσουν;
Η εμπειρία από τις αλλεπάλληλες κρίσεις που έχουν βιώσει η Ευρώπη, οι ΗΠΑ και όλος ο κόσμος – χρηματοπιστωτική το 2008-’10, προσφυγική το 2015-’16, πανδημία και lockdown από το 2020 μέχρι και σήμερα (και με πιθανό νέο γύρο το φθινόπωρο), εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και παγκόσμιος οικονομικός πόλεμος μέσω κυρώσεων – αποδεικνύει πως σε μια τέτοια κατάσταση, τίποτα δεν μπορεί να θεωρείται δεδομένο και σταθερό.
Τα οικονομικά και πολιτικά επιτελεία οφείλουν να το έχουν αυτό υπόψη τους όταν συντάσσουν τους προϋπολογισμούς και καταστρώνουν τα σχέδιά τους. Ειδικά στις πιο αδύναμες και ευάλωτες χώρες, που όλοι γνωρίζουν ποιες είναι σε κάθε περιοχή.
Σε αυτό πρέπει να λάβουν υπόψη τους σοβαρά έναν ακόμη παράγοντα: Οι κοινωνίες (και οι επιχειρήσεις, από τη σκοπιά τους), μετά από όσα έχουν υποστεί, δεν έχουν πλέον πολλά περιθώρια ανοχής. Ο κίνδυνος να επικρατήσουν λογικές του τύπου «ο σώζων εαυτόν σωθήτω» ή «όποιον πάρει ο Χάρος» είναι σήμερα πολύ μεγαλύτερος από ό,τι πριν δέκα χρόνια – ή ακόμη και δύο.
Σενάρια τρόμου
Κι αυτό είναι κάτι που, με τη σειρά του, θα επιδράσει εκ νέου και στις γεωπολιτικές εξελίξεις, προσθέτοντας νέα μέτωπα και εντείνοντας τους ανταγωνισμούς, καθώς ο κανόνας της «ανισομετρίας» θα κυριαρχεί όσο η πίτα δεν φτάνει για όλους.
Ένας φαύλος κύκλος, με άλλα λόγια, από τον οποίο μόνο κακή κατάληξη μπορούμε να αναμένουμε. Εκτός και αν…
Επιμέλεια: Γιώργος Παυλόπουλος
